(góp ý của Vương Ngọc Hà) 

Trong tập tài liệu Lược Sử Biên Niên 45 năm Trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng, tác giả bài Một số Tư Liệu về Trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng, đã khẳng định rằng trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng được thành lập từ niên khóa 1952-1953.

Hổ trợ cho sự khẳng định này, ngoài Văn Thư số 3214-VP-SV ngày 7 tháng 8 năm 1952 của Thủ Hiến Trung Việt và Nghị Định số 95-GD/ND ngày 6-5-1954 của Quyền Tổng Trưởng Bộ Quốc Gia Giáo Dục và Thanh Niên, tác giả bài Một số Tư Liệu về Trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng còn dẫn nại hai tài liệu là Sổ Trước Tịch (quyển 1 năm 1952 từ số 1 đến 753 có ghi đầy đủ tên tuổi học sinh lớp Đệ Thất đầu tiên) và Tập San Hành Hương của trường Phan Châu Trinh ấn hành năm 1972 (ghi rõ là kỷ niệm 20 năm ngày thành lập trường PCT và 100 năm ngày sinh của chí sĩ Phan Châu Trinh).

Không ngoài mục đích làm sáng tỏ Lược Sử Trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng, xin có vài góp ý.
Theo các văn kiện pháp lý còn lưu trữ, chúng ta ghi nhận được rằng:

Tiên khởi, năm 1952, Văn Thư số 3214-VP-SV ngày 7 tháng 8 năm 1952 của Thủ Hiến Trung Việt, chiếu theo nguyện vọng của Giám Đốc Học Chánh Trung Việt và Thị Trưởng Đà Nẵng, đã cho mở một lớp đệ thất (bậc Trung Học) vào kỳ khai giảng niên khóa 1952-1953. Văn thư chỉ định Ông Trưởng Ty Học Chánh Đà Nẵng tạm kiêm nhiệm chức vụ Hiệu Trưởng ”lớp đệ thất tân thiết”. Lớp đệ thất tân thiết này có 50 học sinh theo học, khai giảng ngày 15/9/1952, phòng học là một phòng học của Trường Tiểu Học Đà Nẵng, giáo sư gồm các thầy giáo và các viên chức cao cấp của thị xã Đà-Nẵng.

Đến niên khóa 1953-1954, số lớp tăng nhanh, có 3 lớp Đệ Thất và 2 lớp Đệ Lục với sĩ số chừng 300 học sinh.

Trong năm 1954, Nghị Định số 95-GD/ND ngày 6-5-1954 của Quyền Tổng Trưởng Bộ Quốc Gia Giáo Dục và Thanh Niên đã đặt tên chính thức cho một số các trường Trung học Công Lập, trong đó có Trường Trung Học Phan Châu Trinh.

 

Hãy thử tìm hiểu ý chí và thỉnh nguyện của Thị Trưởng Đà Nẵng và Giám Đốc Học Chánh Trung Việt trong việc xin lập Trường Trung học Học Công Lập.

 

Chúng ta thấy rằng, vào thời điểm trước năm 1952, Thị Xã Đà Nẵng chỉ có vài Trường Trung Học Tư Thục cụ thể như Trường Trung Tiểu Học Hoàng Diệu, Trường Trung Tiểu Học Tây Hồ và không có Trường Trung Học Công Lập nào cả nên nhà hữu trách đương thời cố gắng thành lập trường trung học công lập theo đúng truyền thống của tiền nhân ” thư điền vô thuế tử niên canh ” mặc dầu tình trạng tài chánh của nhà đương quyền eo hẹp (xem văn thư số 3214-VP-SV ngày 7 tháng 8 năm 1952 của Thủ Hiến Trung Việt ). Ý chí của thỉnh nguyện là thành lập bậc trung học công lập để đáp ứng nhu cầu giáo dục công lập cho quần chúng, cạnh tranh với lãnh vực tư thục mà những người dân nghèo không có đủ khả năng tài chánh cho con cái theo học, hoặc học lên các bậc cao hơn. Cũng cần nhắc lại là thuở đó đi học trường công, học sinh không phải đóng một cắc bạc nào, ngoại trừ tiền niên liểm có tính cách tượng trưng so với học phí trường tư thì không thấm vào đâu.

Danh xưng Trường Trung Học Phan Châu Trinh Đà Nẵng chỉ thật sự có bởi Nghị Định số 95-GD/ND ngày 6-5-1954 và bằng Nghị Định này, trường Phan Châu Trinh có tư cách pháp nhân, có ngân khoản, có ngạch trật cho giáo chức… Trước khi có nghị định Nghị Định số 95-GD/ND không ai gọi ”lớp đệ thất tân thiết” là Trường Trung Học Phan Châu Trinh cả mà ”lớp đệ thất tân thiết” là ”lớp đệ thất tân thiết” không hơn không kém hoặc họa hoằn chỉ có thể mô tả ”lớp đệ thất tân thiết” như là tiền thân của Trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng mà thôi sau khi danh xưng Trường Trung Học Phan Châu Trinh ra đời. Danh sách học sinh trong Sổ Trước Tịch (quyển 1 năm 1952 từ số 1 đến 753) là danh sách của ”lớp đệ thất tân thiết”. Bởi lẽ đó, thiết tưởng rằng sự kiện tác giả bài Một số Tư Liệu về Trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng khẳng định là Trường Trung Học Phan Châu Trinh Đà Nẵng thành lập từ niên khóa 1952-1953 quả thật rất đáng dị nghị.

Phần Tổng Quan của tập tài liệu Lược Sử Biên Niên 45 năm Trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng đã chia diễn trình thành lập và phát triển của trường làm hai giai đoạn, và đã phân biệt rõ ràng giai đoạn các lớp Trung Học (công lập đầu tiên) Đà Nẵng và giai đoạn Trường Phan Châu trinh Đà Nẵng nghĩa là Tập Tài Liệu không hề gọi lớp đệ thất tân thiết là Trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng. Tuy nhiên, phần “Danh Sách Hiệu Trưởng Trường Trung Học Phan Châu Trinh Kế Nhiệm từ năm 1952 đến 1997” đã liệt kê thứ tự các vị Hiệu Trưởng của trường Phan Châu Trinh, tiên khởi là ông Hiệu Trưởng Lê Khắc Giai (1952-1953) kế tục là Ông Trương Cảnh Ngôn (1953) rồi Thầy Bùi Tấn (1953-1955) , thầy Nguyễn Đăng Ngọc …..Sự liệt kê này được mô tả như là tiếng kèn ngược điệu với tiếng trống Tổng Quan vì nếu tập tài liệu coi rằng Ông Lê khắc Giai là Hiệu Trưởng đầu tiên của Trường Trung học Phan Châu Trinh (1952-1953) thì tại sao trong diễn trình phát triễn và thành lập trường Phan Châu trinh Đà Nẵng lại phân biệt giai đoạn các lớp Trung Học (công lập đầu tiên) Đà Nẵng và không hề gọi giai đoạn này là giai đoạn thành lập trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng. Đây chính là điểm tiền hậu bất nhất của văn kiện Lược Sử Biên Niên 45 năm Trường Phan Châu Trinh Đà Nẵng.

Còn một vấn nạn khác được nêu ra là: hiện nay dưới chân tượng nhà cách mạng Phan Châu Trinh có tấm bia nhỏ ghi rằng Húy Nhật 24.3.1966 Kỷ Niệm Đệ Thập Nhất Chu Niên Ngày Thành Lập Trường Trung Học Phan Châu Trinh Đà Nẵng và như đã biết Đệ Thập Nhất Chu Niên có nghĩa là 11 năm tức nói nôm na ra là Trường Phan Châu Trinh đã được thành lập ngày 24 tháng 3 năm 1955 phải không? Và như thế là thế nào khi danh xưng Trường Trung Học Phan Châu Trinh Đà Nẵng đã có từ ngày 6-5-1954 trong Nghị Định số 95-GD/ND. Việc ghi chú này quả thật đã gây nên ngộ nhận, thật ra có thể là sự ghi chú muốn nói rằng ngôi trường Phan Châu Trinh được xây cất và hoàn tất ngày 24 tháng 3 năm 1955. Trước đó, thầy cô và học sinh Phan Châu Trinh phải dung thân tại trường Tiểu Học Đà Nẵng và cho đến ngày 24 tháng 3 năm 1955 thì trường mới có trú sở riêng và trú sở này cũng là trú sở chính thức của Trường Phan Châu Trinh, tọa lạc tại số 37 đường Lê Lợi Đà Nẵng, tiền-hậu-tả-hữu giáp gianh với 4 con đường Lê Lợi, Duy Tân, Thống Nhất, Nguyễn Hoàng.

Bởi các lý lẽ đã mô tả trên và các văn kiện dẫn thượng, với tất cả cẩn trọng, thiết tưởng phải nói rằng Trường Trung Học Công Lập Phan Châu Trinh được chính thức thành lập ngày 6-5-1954.

Vương Ngọc Hà